Σκεπτικό
http://www.yppo.gr/2/g22.jsp?obj_id=52612
Η κριτική επιτροπή αποφάσισε κατά πλειοψηφία να βραβεύσει τον Αντώνη Λιάκο για το βιβλίο του: Αποκάλυψη, Ουτοπία και Ιστορία. Οι μεταμορφώσεις της ιστορικής συνείδησης (εκδόσεις Πόλις).
Δεύτερο μέρος μιας εν εξελίξει τριλογίας, το κριτικό αυτό μελέτημα αποτελεί σπουδή σε μια ποιητική της Ιστορίας, συνδυάζοντας την επιστημονική έρευνα, την κριτική εκμετάλλευση λογοτεχνικών κειμένων με την αφηγηματική δεξιότητα και την ερεθιστική προβληματική. Ο αναγνώστης καλείται να στοχαστεί πέραν των γενικευτικών και στερεοτύπων σχημάτων που προσλαμβάνει ως Ιστορία από την τρέχουσα καθημερινότητα και να αναδιατάξει πάγιες πεποιθήσεις. Ο Αντώνης Λιάκος δείχνει πειστικά ότι η ιστορική αφήγηση είναι πολύ πιο σύνθετη από την ημερολογιακή εγγραφή ή το απλό χρονικό· στηρίζεται στην πολυδύναμη σχέση του παρόντος με το παρελθόν και το μέλλον και αυτή η τρισδιάστατη συμβίωση διαμορφώνει συνολικές λογικές και προτάγματα που δρομολόγησαν τις ανθρώπινες κοινωνίες εν χρόνω και εν καιρώ. Αναπτύσσεται διεξοδικά η συμβολή του υποσχετικού μέλλοντος στη διαμόρφωση του παρόντος και τη νοηματοδότηση του παρελθόντος· είναι η αντίληψη που εξέθρεψε τη θεματολογία της Αποκάλυψης και ποικίλες ουτοπίες λογοτεχνικής καταγωγής, καλλιεργώντας προσδοκίες, ελπίδες, μοιράζοντας επαγγελίες, λειτουργώντας αντισταθμιστικά, διορθωτικά στις παροντικές ή παρελθοντικές διαψεύσεις και ματαιώσεις. Από τη χριστιανική εσχατολογία και τους λογής μεσσιανισμούς έως τις ευφάνταστες λογοτεχνικές κατασκευές, οι αποκαλυπτικές ή οι ουτοπικές προτάσεις επενδύουν στο μέλλον, δεσμεύονται από αυτό, δημιουργώντας ένα λόγο εν τέλει λυτρωτικό, απελευθερωτικό – μια προφητική θέαση του παρελθόντος, μια διαλεκτική μεταξύ παρελθούσας ήττας και επικείμενης νίκης που συγκροτεί ιστορική συνείδηση.
Η αντιμαχία μεταξύ λόγου βιβλικού και λόγου εκκοσμικευμένου, η αποδέσμευση της ιστορίας από θρησκευτικά ερμηνευτικά σχήματα οδηγεί στη λεγόμενη κρίση της ευρωπαϊκής συνείδησης στους νεότερους χρόνους, στην αναδόμηση του χρόνου και την ανάδυση νέας συνείδησης σε ιστορική προοπτική. Η υπέρβαση της εσχατολογίας έκανε δυνατή την αντίληψη για τη γραμμικότητα του ιστορικού χρόνου. Προέχει η έλλογη εξήγηση των πραγμάτων, όχι η πρόβλεψη του μέλλοντός τους. Επιβάλλεται το τρίσημο σχήμα μιας ένδοξης Αρχαιότητας, ενός σκοτεινού Μεσαίωνα και μιας άλκιμης Νεοτερικότητας, απαιτείται επανεπεξεργασία των δεδομένων εφόσον το τέλος (σκοπός) έχει μετατοπιστεί. Στη συνέχεια η Ιστορία θα υποστασιοποιηθεί, θα παίξει σαφώς ηγετικό και πολιτικό ρόλο στη διάρκεια του εθνορομαντικού 19ου αιώνα, θα αποκτήσει εννοιολογική πύκνωση ως φιλοσοφία της ιστορίας, θα διαστρωματωθεί σε μεγάλη και βραχεία διάρκεια (ακίνητη και συμβαντολογική ιστορία, αντίστοιχα), θα ακούσει την ετυμηγορία του τέλους της (της λήξης της) στον 20ό αιώνα και θα απομειωθεί το κύρος της μπροστά στη σαρωτική λαίλαπα της τεχνολογίας και της ηλεκτρονικής-ψηφιακής πληροφόρησης. Σήμερα δεν γράφονται δοξαστικές ιστορίες αλλά ιστορίες πένθους και μελαγχολίας, που παραπέμπουν στη βιωμένη ιστορία, των μαρτυρικών καταθέσεων και της τραυματικής απώλειας.
To ενδιαφέρον στο κριτικό αφήγημα του Αντώνη Λιάκου είναι ότι, παρακολουθώντας τις μεταμορφώσεις της ιστορικής συνείδησης, δεν ιεραρχεί πρότυπα, ούτε απομονώνει τη θέση του παρατηρητηρίου από τη θέση της συμμετοχής· κάθε πρότυπο (αποκαλυπτικό, ουτοπικό, ιστορικό) δεν εξουδετερώνει εντελώς το άλλο, αλλά το εμπεριέχει. Έτσι, επιχειρεί να διασώσει το μέλλον ως σπίθα ελπίδας μέσα σε ουτοπικά προτάγματα που εξελίχτηκαν από ευτοπίες σε δυστοπίες, αφήνοντας περιθώριο στην επιθυμία, στη δράση, στην αλλαγή εν φαντασία και λόγω.
Η δεσπόζουσα της ιστορίας και της απομυθευτικής ματιάς είναι ορατή και σε άλλα δοκίμια ή κριτικά μελετήματα της βραχείας λίστας, αλλά και της τελικής τριάδας. Τόσο η προσέγγιση του Δημήτρη Τζιόβα στον Μύθο της γενιάς του τριάντα και στην ιδεολογία της ελληνικής νεοτερικότητας όσο και τα κριτικά κείμενα του Νάσου Βαγενά στον Κινούμενο στόχο δηλώνουν πως ο ελληνικός δοκιμιακός-κριτικός λόγος, με εργαλείο την εκλογίκευση, την εγρήγορη και ενήμερη ιστορική συνείδηση, είναι έτοιμος να επιχειρήσει τις αναθεωρήσεις και τις επανεκτιμήσεις του πνευματικού παρελθόντος.
Εισηγήτρια του σκεπτικού : Λίζυ Τσιριμώκου
Antonis Liakos 