Antonis Liakos

Το αίτημα για τις δυνατότητες συγκρότησης ενός   πολιτικού χώρου ανάμεσα στον Σύρριζα και τη Νέα Δημοκρατία, μοιάζει, κατά κάποιο τρόπο, περισσότερο με  το αίτημα της συγκρότησης της Ένωσης Κέντρου μετά την ανάδειξη της ΕΔΑ ως κόμματος αξιωματικής Αντιπολίτευσης το 1958, παρά με τη συγκρότηση της Ελιάς στην Ιταλία. Το αίτημα στην Ελλάδα του ’58 ήταν να υπάρξει ένα εναλλακτικό αστικό κόμμα ώστε να συγκροτηθεί ένα δικομματικό πολιτικό σύστημα, αποκλείοντας κάθε δυνατότητα αριστερής κυβέρνησης. Στην Ιταλία η Ελιά συγκροτήθηκε ως η ομπρέλα της Κεντροαριστεράς μετά τη διάλυση του πολιτικού συστήματος από το κύμα αποκάλυψης σκανδάλων (Tangentopoli  1992-94), ώστε η χώρα να ξεπεράσει τους συμβιβασμούς  που προκαλούσαν ακινησία και διαφθορά,  με ένα σύστημα εναλλαγής δύο πολιτικών πόλων στην εξουσία, ενός προοδευτικού  και ενός συντηρητικού. Ποια ήταν τα αποτελέσματα των δύο εγχειρημάτων;  Στην Ελλάδα η Ένωση Κέντρου κατόρθωσε μεν να διαδεχτεί την ΕΡΕ, αλλά αποδείχτηκε το 1965, ότι οι εσωτερικές της διαφοροποιήσεις ήταν πολύ μεγάλες και μοιραίες. Στην  Ιταλία, η αναδιοργάνωση της πολιτικής ζωής σε δύο πόλους, χάρισε στον   Μπερλουσκόνι,   τη μακροβιότερη ιταλική διακυβέρνηση μετά τον Μουσολίνι, από το 1994 έως το 2011, παρά τα  σύντομα διαλλείματα από αδύναμες  κυβερνήσεις κεντροαριστεράς.  Δηλαδή, και στις δυο περιπτώσεις,  ετερογονία σκοπών και αποτελεσμάτων.

Οι αναλογίες όμως χρησιμεύουν περισσότερο για να αντιλαμβανόμαστε  τις  διαφορές παρά τις ομοιότητες.   Το 1958 ήταν   εποχή Ψυχρού Πολέμου, μετεμφυλιακή, που απέκλειε οποιαδήποτε δυνατότητα αριστερής διακυβέρνησης. Από την άλλη ήταν μια εποχή οικονομικής ανόδου και γρήγορων ρυθμών ανάπτυξης. Η Ελλάδα επωφελούνταν από την μεταπολεμική χρυσή εποχή και η Αριστερά εξέφραζε το αίτημα να ανοίξει το πολιτικό σύστημα στην κοινωνία.  Στην Ιταλία πάλι, η δεκαετία του 90 είχε τα χαρακτηριστικά μιας διπλής κρίσης: η κατάρρευση του σοβιετικού κομμουνισμού το  1989  συμπαρέσυρε και το άλλοτε κραταιό ΚΚΙ,   την κουλτούρα, τους θεσμούς και το πλαίσιο που είχε δημιουργήσει   μεταπολεμικά, στην αυτοδιοίκηση και στα συνδικάτα. Ταυτόχρονα η Ιταλία επωφελούνταν από το φτηνό χρήμα, την επέκταση της πιστοδότησης και την έκρηξη του καταναλωτισμού. Ο Μπερλουσκόνι και το στυλ του,   «ταίριαζε» στους Ιταλούς περισσότερο από τον αδύναμο Ντ’Αλέμα και τον Πρόντι.

Το ερώτημα είναι, στην  Ελλάδα του 2012 μέσα σε μια κρίση που απειλεί τη χώρα με εκτροχιασμό και μετατροπή της σε μια «αποτυχημένη χώρα», μετά από εκλογές που τσάκισαν τη ραχοκοκαλιά του δικομματισμού,  υπάρχει πόλος της Κεντροδεξιάς ώστε να συγκροτηθεί, εξ αντιδιαστολής,  πόλος της Κεντροαριστεράς;  Ή μήπως η Κεντροαριστερά θα συγκροτηθεί ως εναλλακτικός πόλος στην Αριστερά του Σύρριζα, όπως το 1958; Αλλά φτάνουν οι δυνάμεις της για να κυβερνήσει χωρίς την Κεντροδεξιά; Πού θα διαφέρει το πρόγραμμά της; Έχει διαφορετικό πολιτικό πρόταγμα και κοινωνικό όραμα από τους νεοφιλελεύθερους ή τους εθνολαϊκιστές που συγκροτούν και αυτοί άτυπους διακομματικούς αστερισμούς; Το σχέδιο μιας Κεντροαριστεράς   είχε νόημα στη δεκαετία του ’90 όταν μπορούσαν ακόμη να γίνουν αλλαγές στη χώρα σε ευνοϊκό οικονομικό και κοινωνικό κλίμα, χωρίς να είναι αναγκαστικά δεσμευμένες στο νεοφιλελεύθερο πρόγραμμα. Δεν μπορεί να σταθεί τώρα. Αν πετύχει η αναδιαπραγμάτευση του Μνημονίου, όπως προεκλογικά είχαν υποσχεθεί  Πασόκ και Δημάρ (αλλά και ΝΔ), θα υπάρξει μια ενδεχομένως   ελπίδα πολιτικής και ιδεολογικής βάσης για το νέο εγχείρημα. Στο βαθμό όμως  που η  «αναδιαπραγμάτευση  του Μνημονίου» εξαερώνεται στην «πιστή  εφαρμογή  του», περιορίζεται ασφυκτικά η δυνατότητα συγκρότησης   Κεντροαριστεράς.

 Βεβαίως τα κόμματα επιβιώνουν της χρησιμότητάς τους, και με την έννοια αυτή και το Πασόκ μπορεί να επιβιώσει ως η ελληνική εκδοχή της σοσιαλδημοκρατίας, και η Δημάρ, ως χρήσιμο συμπλήρωμα για το σχηματισμό κυβέρνησης από κόμματα που βρίσκονται είτε δεξιά είτε αριστερά της.   Αλλά εκφράζουν τον κοινωνικό χώρο της κεντροαριστεράς; Δεν   πρέπει να   διαφύγει της προσοχής ότι η ανάδυση του Σύρριζα δεν καλύπτει απλώς το χώρο της παραδοσιακής Αριστεράς. Αποδείχτηκε ρεύμα πλειοψηφικό στο πιο παραγωγικό κομμάτι του πληθυσμού, στις ηλικίες 25 -55 στα αστικά κέντρα, στα μεσαία και ανώτερης εκπαίδευσης στρέμματα.  Έχει   μια μεγάλη δυναμική που του χαρίζει  αυτό το στρώμα των νεαρών μορφωμένων ανθρώπων που λόγω της κρίσης μένουν έξω από την παραγωγή. Τείνει επομένως να καταλάβει την κοινωνική βάση που θα απευθυνόταν μια εν δυνάμει  Κεντροαριστερά, και κυρίως τις νεώτερες ηλικίες.   Αν ο Σύρριζα καταλαβαίνει και εκτιμά σωστά την ίδια τη δυναμική του, αυτά τα   στρώματα θα έπρεπε να εκφράσει, με μια λογική ανασύνταξης της χώρας. Όχι βέβαια   τους κρατικούς  συνδικαλιστές που αναζητούν μεταγραφή και με τους οποίους αδίκως το ταυτίζουν. Χρειάζεται δηλαδή να πάρει τη σημαία των μεταρρυθμίσεων από τα αδύναμα χέρια των μεταρρυθμιστών, να τις νοηματοδοτήσει εκ νέου, να τις στρέψει στα πραγματικά προβλήματα της χώρας. Τώρα οι μεταρρυθμίσεις εκφράζουν μια χρηματοπιστωτική ορθοδοξία που επιβάλλεται με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις χώρες ανεξαρτήτως των ιδιαίτερων αδυναμιών της καθεμιάς. Χρειάζεται δηλαδή να διαρρήξει την πυκνή ομίχλη της ιδεολογικής συναίνεσης  και να καταλάβει το χώρο μιας ηγεμονικής δύναμης που καθορίζει την ατζέντα της συζήτησης για την πορεία της χώρας.

Το μείζον και επείγον ζήτημα είναι ποιος μπορεί να τραβήξει χειρόφρενο στον κατήφορο της χώρας προς την καταστροφή. Ποιος μπορεί να ανατρέψει την πορεία μέσα σε μια δυσμενή διεθνώς κατάσταση. Στην περίπτωση αυτή το παράδειγμα της ιταλικής Ελιάς μάλλον προσφέρεται προς αποφυγήν, παρά προς μίμηση. Δεν χρειάζεται η χώρα συνασπισμούς από κυρίους της μετακλιμακτηρίου που καμώνονται τους παράγοντες του δημόσιου βίου. Χρειάζεται ρωμαλέους πολιτικούς οργανισμούς που συνομιλούν με την κοινωνία, στους οποίους ρέει ακόμα το αίμα της γονιμότητας. Εδώ που έχουμε φτάσει, βρισκόμαστε στο παράδοξο, η αποτυχία της χώρας να μπορεί να εμποδιστεί όχι από την επιτυχία της συμπολίτευσης, αλλά από την επιτυχία της αντιπολίτευσης, γιατί η πύκνωση του χρόνου είναι τόσο μεγάλη, και  τα πράγματα παίρνουν τόσο γρήγορες στροφές, αδιανόητες ως πριν από λίγο, ώστε εκείνο που χρειάζεται να   εξασφαλιστεί είναι η επιτυχία του  επόμενου   βήματος, γιατί πιθανόν το μεθεπόμενο να είναι καταστροφικό.

http://www.nature.com/news/turkey-cracks-down-on-academic-freedom-1.10942
NATURE | NEWS

Turkey cracks down on academic freedom
External groups hope scrutiny will restrain government.

Alison Abbott
03 July 2012

More than 700 people protested at the trial of political scientist
Büşra Ersanlı in Istanbul this week.

Turkey is upping the pressure on scientists and students who question
its policies, and international human-rights advocates are taking
notice.

In the past few years, the government has clamped down on the
independence of the Scientific and Technological Research Council of
Turkey and the Turkish Academy of Sciences (see Nature 477, 131;
2011). It has also harassed and jailed individual academics and
students. Now, an international network is launching a campaign to
support Turkish scientists whose academic rights it considers to have
been violated. The network has issued a report and this week carried
out its first concerted street action, when more than 100 of its
supporters joined a large protest at the opening of the trial of Büşra
Ersanlı, a political scientist at Marmara University in Istanbul.

Ersanlı was arrested last October, under Turkey’s 2006 anti-terrorist
laws. A member of the legal Peace and Democracy Party, which promotes
the rights of Turkey’s Kurdish minority, she denies charges of
supporting an outlawed separatist terrorist organization, the Kurdish
Workers’ Party.

Authorities have tried to prevent other scientists from speaking out
against industrial interests, says Nesrin Uçarlar, a political
scientist who has worked with Ersanlı at Marmara University. One
targeted researcher is Onur Hamzaoğlu, an epidemiologist at Kocaeli
University in İzmit, who revealed that the region’s industrial basin
has high pollution levels and increased cancer rates. Hamzaoğlu is now
being investigated for unethical behaviour leading to public alarm,
and faces a jail sentence.

Ersanlı will be tried alongside 204 others charged with illegally
promoting Kurdish rights. Her arrest prompted colleagues in France to
launch the International Workgroup on Academic Liberty and Freedom of
Research in Turkey (GIT) on 21 November. The group is also drawing
attention to the more than 770 students who are in prison in Turkey,
most arrested for protesting against government policies, including
the introduction of university fees.

“Freedom of expression in academia is being increasingly clamped down
on in Turkey,” says Vincent Duclert, a historian at the School for
Advanced Studies in the Social Sciences in Paris and a founder of the
network. “The GIT initiative will keep the cases in the eye of the
international public, and this may bring pressure on Turkish
authorities.”

Uçarlar, whose PhD thesis on Kurdish language rights was derecognized
by Marmara University in 2008, launched GIT’s node in Turkey last
December. Since then, six further branches have been established in
North America and Europe.

GIT Turkey issued a report last week listing a selection of cases of
academic rights violations, from arrests on terrorist charges to
dismissals for trade-union membership and prosecution for statements
deemed harmful to industry. “We don’t really know how many cases are
out there, because university staff are afraid to speak out,” says
Uçarlar. “But now we have a platform, people are starting to contact
us about their experiences.” The group has sent its report to the
European Parliament, and has asked that the European Union’s annual
report on Turkey’s bid for membership rates the country on freedom of
expression for academics.

Erol Gelenbe, a computer scientist at Imperial College London who was
educated in Turkey, points out that although the erosion of academic
freedom in the country has accelerated in the past two years, “there
has always been little tolerance for independent thinking”. He says
that at different times over the past few decades, “academics have
been expelled from universities either because they were to the right
or because they were to the left of the particular government”.

Uçarlar agrees that the political situation is “complicated”, with
right-wingers, left-wingers and staunch secularists all under attack.
“I never agreed with the policies of Kemal Gürüz,” she says, referring
to a former president of the Turkish higher-education council who
enforced a ban on wearing the Islamic headscarf in Turkish
universities. “But I’m appalled he was arrested on 25 June without
credible charges.”

Ayşe Erzan, a GIT supporter and a physicist at the Istanbul Technical
University who co-founded an alternative science academy when the
Turkish Academy of Sciences was put under government management last
year, says that “people are getting nervous and there is a feeling we
need to resist further slide into undemocratic measures”.

Θα γίνει η Ελλάδα μια «αποτυχημένη χώρα»;

Η συζήτηση για την έκταση των κρουσμάτων βίας και των έκνομων δραστηριοτήτων, αν απομονωθεί από τα συμφραζόμενά της θα καταλήξει στα συνηθισμένα ηθικίστικα στερεότυπα. Για να τα κατανοήσουμε θα πρέπει να τα δούμε μέσα σε ένα πλαίσιο όπου το κράτος αποβάλλει ή χάνει τον έλεγχο της έννομης βίας και της απονομής δικαιοσύνης, όπου οι δημόσιες και υπηρεσίες  και το κοινωνικό κράτος καταρρέουν, όπου ο δεσμός εμπιστοσύνης ανάμεσα στους πολίτες και το κράτος γίνεται  αρνητικός ή αντικαθίσταται από άλλου τύπου δεσμεύσεις. Ένα πλαίσιο δηλαδή στο οποίο δεν υπάρχει πλέον κοινωνικό συμβόλαιο και οι μηχανισμοί πολιτικής διαμεσολάβησης είναι ετοιμόρροποι.  Εξυπακούεται ότι ένα παρόμοιο πλαίσιο σημαίνει οικονομικό χάος και  διεθνή απαξίωση. Αυτή δεν είναι η κατάσταση σήμερα στην Ελλάδα;

Αυτά όμως τα ίδια χαρακτηριστικά πιστώνονται σε μια κατηγορία χωρών που ονομάζονται αποτυχημένες πολιτείες ή αποτυχημένες χώρες (failed states). Οι ορισμοί βέβαια και οι κατηγοριοποιήσεις δεν είναι ουδέτερες και στις διεθνείς σχέσεις χρησιμοποιούνται ως εργαλεία πολιτικής. Το ίδιο συνέβη με τον όρο «αποτυχημένες χώρες» που χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει διεθνείς επεμβάσεις, ή και για να στοχοποιήσει άλλες. Πρόκειται για κληρονομιά της αποικιακής πρακτικής που ονόμαζε  «απολίτιστα κράτη» εκείνα που επρόκειτο να προστεθούν στα πετράδια της αυτοκρατορίας. Ωστόσο, αν απαλλαγούμε  από το κανονιστικό φορτίο του όρου  και τον δούμε ιστορικά, θα διαπιστώσουμε ότι στην ιστορική πορεία, αν την φανταστούμε ως μια αρματοδρομία, μερικές χώρες πετάγονται έξω από τις στροφές και το άρμα τους αναποδογυρίζεται.  Φαίνεται ως παραχώρηση σε μια ευθύγραμμη αντίληψη της ιστορίας αυτή η παρομοίωση, αλλά από  τον  17^ο  αιώνα που σχηματίστηκε σιγά- σιγά και βαθμιαία το κοσμοσύστημα που δημιούργησε το υπόβαθρο της σημερινής  παγκοσμιοποίησης, υπάρχει ένας βηματισμός στον οποίο άλλες χώρες προηγούνται, άλλες ακολουθούν και μερικές σκοντάφτουν. Για παράδειγμα τον καιρό που έγινε η Γαλλική επανάσταση, που όρισε έναν νέο βηματισμό, έγινε και μια επανάσταση στην Αϊτή, της οποίας η διεθνής απαξίωση και τα εσωτερικά όρια δημιούργησαν τον ιδεότυπο του αποτυχημένου κράτους. Σύμφωνα με τον ιδεότυπο αυτό, αποτυχημένη δεν είναι μια χώρα που δεν προσαρμόζεται καθόλου στον βηματισμό των άλλων χωρών.  Αποτυχημένη χώρα είναι αυτή όπου εφαρμόζονται μεταρρυθμίσεις, αλλά αυτές αποτυχαίνουν, χωρίς πάλι η χώρα αυτή να μπορεί να γυρίσει στο προηγούμενο παραδοσιακό της καθεστώς.  Η Οθωμανική αυτοκρατορία τον 19^ο και στις αρχές του 20^ου αιώνα ήταν ένα παρόμοιο παράδειγμα. Δεν μπορούσε να μην εισάγει μεταρρυθμίσεις, αλλά κάθε μεταρρύθμιση απορύθμιζε το αυτοκρατορικό καθεστώς και το έφερνε πιο κοντά στη διάλυση. Κάθε μεγάλη ιστορική φάση, όπως ήταν το τέλος των δύο παγκοσμίων πολέμων έφερνε χώρες στο χείλος του γκρεμού, σε εμφύλιους,  δικτατορίες  ή επαναστάσεις. Η επόμενη φάση, που πέταξε πολλές χώρες από τη στροφή, ήταν το τέλος της αποικιοκρατίας, αλλά κυρίως το τέλος των αντιαποικιακών καθεστώτων. Αυτά  δοκίμασαν να εφαρμόσουν  μια πολιτική εκμοντερνισμού η οποία καταχρέωσε τις περισσότερες από τις χώρες αυτές με αποτέλεσμα να υποχρεωθούν να καταπιούν από το μπουκάλι το φάρμακο που τους χορηγούσε από τη δεκαετία του ’80 και έπειτα, η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ και  άλλοι παρόμοιοι οργανισμοί. Δεν κατέληξαν όλες οι χώρες που ήπιαν το φάρμακο σε αποτυχημένες χώρες, αλλά οι χώρες της υποσαχάρειας Αφρικής  (και κυρίως η Νιγηρία-μια πλουσιότατη χώρα)  είναι κλασικό παράδειγμα αυτής της φάσης παραγωγής αποτυχημένων χωρών. Το 1989 και η κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων, πολλά από τα οποία, ας μην το ξεχνάμε, κατέρρευσαν εξαιτίας των χρεών τους προς δυτικές χώρες που τα υποχρέωσε σε μεγάλες εσωτερικές θυσίες,  ήταν μια φάση αποτυχημένων χωρών που λίγο κινδύνεψε να συμπαρασύρει το ένα τρίτο του κόσμου, αν δεν σταθεροποιούνταν  (με τον αυταρχικό τρόπο που σταθεροποίηθηκε βέβαια) η κατάσταση στη Ρωσική Ομοσπονδία.  Οι πολεμικές ανδραγαθίες των Αμερικανών στον αραβο-ισλαμικό κόσμο άφησε αποτυχημένες χώρες (Ιράκ, Αφγανιστάν, Λιβύη).   

Και η Ελλάδα κύριε; Η Ελλάδα μήπως γίνει το πρώτο αποτυχημένο κράτος της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Μήπως γίνει το πρώτο αποτυχημένο κράτος αυτής της νέας ιστορικής στροφής που άρχισε μετά τις χρηματοπιστωτικές κρίσεις του 2008 και οι οποίες έριξαν την μια μετά την άλλη τις χώρες τις νότιας περιφέρειας της Ευρώπης; Μήπως από αυτή την κρίση, η Ελλάδα πεταχτεί έξω από τη στροφή;  Το ερώτημα δεν τέθηκε προεκλογικά για να μην συνταχτεί με τα εκβιαστικά διλήμματα απόσπασης ψήφου. Έχει να κάνει με το σύνολο της πορείας της χώρας αυτή τη στιγμή, στη δεδομένη Ευρώπη, με τις δεδομένες στροφές. Υπάρχει τρόπος να εμποδιστεί αυτή η πορεία προς την καταστροφή;  Πρόκειται για μια  συζήτηση που πρέπει να την κάνουμε,  είμαστε υποχρεωμένοι να την κάνουμε, αλλά με διαφορετικούς όρους από ότι διεξάγεται ως τώρα στο δημόσιο χώρο.