07:18, 04 Ιουν 2013 | Katrin Alamanou tvxs.gr/node/130633

 

 

Με αφορμή το Κρίση-μο σεμινάριο που διοργανώνεται σήμερα με θέμα «Ρατσισμός και Αντιρατσισμός: Ποια πρέπει να είναι η θέση της Αριστεράς», ο γνωστός ιστορικός και καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Αντώνης Λιάκος, μιλάει στο Tvxs, για τους όρους «γενοκτονία» και «εθνοκάθαρση» καθώς και για την ποινικοποίηση των ιστορικών απόψεων. «Το πρόβλημα είναι ο λόγος που υποκινεί σε μίσος», σημειώνει σχετικά, τονίζοντας πως πρέπει να διακρίνουμε μεταξύ αυτού και του ιστορικού λόγου. Για το ζήτημα της γενοκτονίας, τονίζει ότι «έχει δημιουργηθεί ένα είδος ορθοδοξίας» και «όποιος αποκλίνει κινδυνεύει». Της Κατρίν Αλαμάνου

 

«Ο όρος “γενοκτονία” αναφέρεται σε μια πολιτική συστηματικής εξόντωσης ενός ολόκληρου λαού. Είναι νομικός όρος και ως τέτοιος επιφέρει συγκεκριμένες συνέπειες», εξηγεί ο κ. Λιάκος.

Αναφερόμενος  στις περιπτώσεις εγκλημάτων που έχουν διαπραχθεί σε ιστορικό χρόνο, επισημαίνει ότι που «αν αναπτύσσεται μία ρητορική μίσους εναντίον των θυμάτων, φυσικά και θα πρέπει να τιμωρείται ως υποκίνηση σε φυλετικό μίσος», όμως «από εκεί και πέρα, η ελευθερία του λόγου σημαίνει και την ελευθερία του λόγου που δεν μας αρέσει».

Ερωτηθείς, εάν το ελληνικό κράτος έχει διαπράξει ή προσπάθησε να διαπράξει εθνοκαθάρσεις, ο κ. Λιάκος απαντά πως ναι. «Μετά την Επανάσταση διώχτηκαν όλοι οι Μουσουλμάνοι και οι Εβραίοι» εκτός αυτών της Εύβοιας, ενώ «μετά το 1912 βουλγαρικά χωριά κάηκαν», αναφέρει μεταξύ άλλων. Θα  πρέπει «να καταλάβουμε το αιματηρό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναδείχτηκαν τα εθνικά κράτη», τονίζει σε άλλο σημείο.

Για το ενδεχόμενο προσθήκης διάταξης, σχετικά με την απαγόρευση διαφορετικής οπτικής σχετικά με την γενοκτονία των Ποντίων,  στο υπό συζήτηση αντιρατσιστικό νομοσχέδιο, ο κ. Λιάκος θεωρεί πως αυτό θα σήμαινε «πολιτικό έλεγχο της ιστορικής επιστήμης».

Ολόκληρη η συνέντευξη:

Στο Κρίση-Μο σεμινάριο που διεξάγεται την Τρίτη, θα συζητηθεί, μεταξύ άλλων, «πόσο επικίνδυνη είναι η ποινικοποίηση των ιστορικών απόψεων». Ορμώμενη από την τρέχουσα επικαιρότητα, θα ήθελα να μας εξηγήσετε τη διαφορά μεταξύ γενοκτονίας και εθνοκάθαρσης.

Ο όρος «γενοκτονία» αναφέρεται σε μια πολιτική συστηματικής εξόντωσης ενός ολόκληρου λαού. Είναι νομικός όρος και ως τέτοιος επιφέρει συγκεκριμένες συνέπειες. Ανά τον κόσμο έχουν γίνει πολλές σφαγές αμάχων. Σκοπός, λοιπόν, της σχετικής νομοθεσίας περί γενοκτονιών είναι να τις σταματήσει αλλά και να λογοδοτούν στη Δικαιοσύνη όσοι τις έχουν διαπράξει.

Και οι δύο, οι γενοκτονίες και οι εθνοκαθάρσεις, είναι θανατοπολιτικές. Πρέπει όσοι τις διαπράττουν να δικάζονται.

Στην περίπτωση που ένα έγκλημα έχει γίνει πολλά χρόνια πριν, εκείνο που πρέπει να πράττεται είναι να τιμούμε τη μνήμη των θυμάτων, να κατανοούμε τα ιστορικά πλαίσια μέσα στα οποία έγινε αυτό και να καλλιεργούμε, τελικά, ένα αίσθημα ευθύνης και υπευθυνότητας για όλα όσα διεπράχθησαν από τις προηγούμενες γενιές.

Βεβαίως, έρχεται κάποια στιγμή κατά την οποία αναδύονται δύσκολα προβλήματα επανόρθωσης και αποκατάστασης, οι οποίες έχουν ηθικό χαρακτήρα και δείχνουν τον πολιτισμό ενός κράτους. Η Τουρκία θα έπρεπε να έχει αναγνωρίσει αυτά που έγιναν με θάρρος και μέσα στα ιστορικά πλαίσια που έγιναν. Εμείς θα πρέπει, επίσης, να καταλάβουμε το αιματηρό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναδείχτηκαν τα εθνικά κράτη. Όλα τα εθνικά κράτη έχουν βάψει τα χέρια τους με αίμα των αμάχων αντίπαλων πληθυσμών. Οι Έλληνες δεν εξαιρούνται.
Διαφορές, φυσικά, υπάρχουν ανάμεσα σε πολιτικές εξόντωσης, λόγου χάριν ανάμεσα στην εξόντωση των Εβραίων και στη Σρεμπρένιτσα. Ο ίδιος όρος καλύπτει ορισμένες φορές και τις εθνοκαθάρσεις και τις γενοκτονίες.

Αν αναπτύσσεται μία ρητορική μίσους εναντίον των θυμάτων, φυσικά και θα πρέπει να τιμωρείται ως υποκίνηση σε φυλετικό μίσος. Από εκεί και πέρα, η ελευθερία του λόγου σημαίνει και την ελευθερία του λόγου που δεν μας αρέσει. Αυτή την ελευθερία θα πρέπει να τη διασφαλίσουμε. Η ποινικοποίηση απόψεων «αν κάτι είναι ή δεν είναι γενοκτονία»  είναι πολύ επικίνδυνη. Για αυτά τα ζητήματα διεξάγεται μια διεθνής συζήτηση, για την οποία μπορεί κανείς να ενημερωθεί μέσα από το τεύχος 11 (2011) του περιοδικού «Ιστορείν».

 
Η γενοκτονία των Ποντίων ήταν εν τέλει εθνοκάθαρση; Διότι υπάρχει μια σύγχυση ότι οι ιστορικοί που αρνούνται τον όρο «γενοκτονία» αρνούνται και τα εγκλήματα και τις σφαγές.

Το ζήτημα της θέσης των Ελλήνων στις μεγάλες μεταβολές, που αναδιοργάνωσαν την Νότιονατολική Ευρώπη, από το 1912 έως το 1922, είναι εξαιρετικά περίπλοκο. Δεν πρέπει να καταφεύγουμε σε μια αφελή συνομωσιολογική αντίληψη, σύμφωνα με την οποία οι Νέοτουρκοι είχαν αποφασίσει να σκοτώσουν όλους τους Χριστιανούς της Οθωμανικής αυτοκρατορίας κλπ.
 
Η ίδρυση του τουρκικού κράτους, μέσα στις συνθήκες διάλυσης και ξένων επεμβάσεων, ήταν ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα, δεν πρέπει να το μηδενίζουμε. Δημιούργησε την πρώτη εκκοσμικευμένη δημοκρατία σε μουσουλμανική χώρα. Αυταρχική, βέβαια, αλλά αν δούμε όλες της τις διαστάσεις, θα έχουμε μια πιο ισοζυγισμένη αντίληψη. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρότεινε τον Κεμάλ για το βραβείο Νόμπελ τότε. Το έκανε μεν για να κλείσει τις πληγές αλλά αναγνώριζε επίσης το μεγάλο μεταρρυθμιστικό του έργο. Άλλαξε το αλφάβητο, την ιστορία, την κουλτούρα της Τουρκίας.  

Γιατί είναι σημαντική η σημείωση της διαφοράς μεταξύ γενοκτονίας και εθνοκάθαρσης;

Και ο όρος «γενοκτονία» και ο όρος «εθνοκάθαρση» είναι καινούριοι όροι. Ποιος μίλαγε στη δεκαετία του ‘70 ή πιο πριν για γενοκτονία; Το Ποντιακό αναδύθηκε μαζί με το Μακεδονικό, στο πλαίσιο της αναζωπύρωσης του εθνικισμού στη δεκαετία του ’90. Υπάρχει μια πολύ ωραία διατριβή στα αγγλικά για το ζήτημα αυτό, διαθέσιμη ηλεκτρονικά.

Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν πολλοί ακτιβιστές από διάφορες χώρες, οι οποίοι επιδιώκουν την αναγνώριση γενοκτονιών. Έχουν ιδρύσει και μια ένωση. Υπάρχει, δηλαδή, ένα γενικότερο πνεύμα θυματοποίησης. Πρόκειται για την καλλιέργεια ενός πολιτισμικού τραύματος, σε διάκριση με το βιωμένο τραύμα. Πολιτισμικό τραύμα που γίνεται  στοιχείο ταυτότητας.

Το θύμα προβάλει ηθικές αξιώσεις ως θύμα. Όμως στην περίπτωση αυτή δεν τις προβάλλει προφανώς το ίδιο το θύμα, αλλά οι κληρονόμοι της θυματοποίησης του, αυτοί που επιδιώκουν να αντλήσουν κύρος από τον σεβασμό που πρέπει να απευθύνεται προς τα θύματα. Μέσω αυτών δεν διαιωνίζεται η μνήμη, αλλά τροποποιείται, εμπλουτίζεται με νέα στοιχεία, τοποθετείται σε διαφορετικά ερμηνευτικά πλαίσια, επαν-αφηγηματοποιείται.  

Η δημόσια κουλτούρα πέρασε από τη λατρεία των ηρώων στη λατρεία των θυμάτων. Νομίζω, ότι όλα αυτά δεν τιμούν ούτε τη μνήμη των θυμάτων, γιατί τη βάζουν σε ένα πλαίσιο πολιτικών σκοπιμοτήτων. Ούτε, βέβαια, τιμούν την ιστορική κατανόηση ή τη συνεννόηση και την ειρήνη ανάμεσα σε λαούς.

Θα μπορούσε κανείς να αναφερθεί στο παράδειγμα χωρών που έχουν μετατρέψει άλλους σε θύμα, επικαλούμενοι τη δική τους ιδιότητα ως θυμάτων. Κάτι τέτοιο δεν γίνεται μόνο από τις ισραηλινές κυβερνήσεις, αλλά και λ.χ. από τους Ούγγρους ή τους Έλληνες εθνικιστές. Επικαλούνται σφαγές και γενοκτονίες και απειλούν με εξανδραποδισμό τους μετανάστες και τις μειονότητες. Στα Βαλκάνια αυτό συνέβη κατά κόρον στους γιουγκοσλαβικούς Εμφύλιους. Η θυματοποίηση μετατράπηκε σε ρεβανσισμό ή σε θυματοποίηση των άλλων. 

Το ελληνικό κράτος έχει κατά το παρελθόν κάνει ή προσπαθήσει να κάνει εθνοκάθαρση;

Ναι βεβαίως. Μετά την Επανάσταση διώχτηκαν όλοι οι Μουσουλμάνοι και οι Εβραίοι. Οι μόνοι που έμειναν ήταν της Εύβοιας, η οποία περιήλθε με συνθήκη στο Ελληνικό κράτος. Και μετά το 1912 βουλγαρικά χωριά κάηκαν, όπως στο Κιλκίς (The other Balkan Wars, A 1913 Carnegie Endowment Inquiry, επανέκδοση 1993)

Και η ανταλλαγή των πληθυσμών, αυτό το χαρακτήρα είχε. Να κάνει εθνικά καθαρές χώρες. Αυτό είναι το νόημα της εθνοκάθαρσης, όρου που καθιερώθηκε μετά τους πολέμους στη Γιουγκοσλαβία.

Τι θα μπορεί να σημάνει η ένταξη στο αντιρατσιστικό νομοσχέδιο διάταξης που να απαγορεύει την διαφορετική άποψη ως προς τον όρο «γενοκτονία» των Ποντίων;

Κάτι τέτοιο θα σήμαινε πολιτικό έλεγχο της ιστορικής επιστήμης. Ο, τι ξεφεύγει, δηλαδή από τα δεδομένα, να ποινικοποιείται.
 
Η ψήφιση από το ελληνικό Κοινοβούλιο της ημέρας μνήμης της γενοκτονίας των Ποντίων αποτελεί ποινικοποίηση της ιστορικής έρευνας;

Όχι, αλλά έχει δημιουργηθεί ένα είδος εθνικής ορθοδοξίας γύρω από αυτά τα θέματα. Όποιος αποκλίνει κινδυνεύει . Από την άλλη μεριά δημιουργείται στην κοινή γνώμη μια διαστρεβλωμένη εικόνα για το παρελθόν. Κοιτάξτε, το Ελληνικό και το Οθωμανικό κράτος μπήκαν σε μια διαδικασία που είχε και στιγμές συνεργασίας και στιγμές πολέμου έως εσχάτων για την κυριαρχία στην ευρύτερη περιοχή. Έφτασε ως τον διπλασιασμό της Ελλάδας και τη δημιουργία του τουρκικού κράτους.
 
Πληθυσμοί ξεριζώθηκαν από την Ανατολία και έφτασαν αποδεκατισμένοι στα Βαλκάνια. Άλλοι, μουσουλμανικοί πληθυσμοί ακολούθησαν την αντίστροφη πορεία και από τα Βαλκάνια ξεριζώθηκαν και έφτασαν στην Τουρκία. Ο ίδιος ο Κεμάλ ήταν από τη Θεσσαλονίκη, ο Ινονού από τα Γιάννενα, όλη η ηγεσία ήταν από τα Βαλκάνια.

Στη διαδικασία αυτή οι σφαγές ήταν στην ημερήσια διάταξη. Και οι Έλληνες συγκέντρωσαν τα γυναικόπαιδα στο Εσκί Σεχίρ και τα έκαψαν μέσα στα τζαμιά. Εγκλήματα πολέμου έγιναν από όλες τις πλευρές. Όλες οι πλευρές, λοιπόν, καλό θα ήταν κάποια στιγμή να τα αναγνωρίσουν  όλα αυτά, έστω ως υποθήκη ειρήνης στο μέλλον.

Υπάρχει ανάγκη ποινικοποίησης του ρατσιστικού λόγου; (Δεν αναφέρομαι σε πράξεις). Διότι, σε αυτή την περίπτωση θα ποινικοποιούνται ενδεχομένως και οι «ιστορικοί» που αρνούνται το Ολοκαύτωμα ή το εξωραΐζουν. Αυτό είναι αρνητικό;

Θα πρέπει να διαχωρίσουμε τον λόγο μίσους από τον ιστορικό λόγο. Ακόμη και οι ηλίθιοι ιστορικοί, ή όσοι παρουσιάζονται ως ιστορικοί, θα πρέπει να έχουν ελευθερία λόγου. Το πρόβλημα είναι ο λόγος που υποκινεί σε μίσος. Είναι λεπτές οι διακρίσεις. Αλλά έτσι πρέπει να είναι η Δημοκρατία. Να έχει μια νομοθεσία που να διακρίνει λεπτές διαφορές.

Γνωρίζετε την «υστερία» που έχει ξεσπάσει για την ύπαρξη ή μη του χορού του Ζαλόγγου, μετά από σχετική αναφορά της κ. Ρεπούση. Τι έγινε στον Ζάλογγο με λίγα λόγια;

Η ιστορία του Ζαλόγγου είναι μια πολύ τραγική ιστορία. Τη λέει ο συνάδελφος Πέτρος Πιζάνιας στη χθεσινή Εφημερίδα των Συντακτών. Παρόμοιες ιστορίες μας δείχνουν πως πάνω στην ιστορία πρέπει να στοχαζόμαστε σοβαρά, όχι να πλειοδοτούμε σε πατριωτικές μεγαλόστομες ανοησίες.

Μπορεί τελικά ένας ιστορικός να είναι και πολιτικός, εάν εκφράζει μη δημοφιλείς ιστορικές απόψεις ή πραγματικότητες;

Ο ιστορικός είναι και πολίτης. Η ιστορία διασχίζει, θέλοντας και μη, τα όρια ανάμεσα στους δυο χώρους. Χρειάζεται παρρησία και υπευθυνότητα. Δεν είναι πάντα εύκολο. Συχνά αντιμετωπίζει κύμα προγραφών.
******

_{Σήμερα  στις 19:00 στο αμφιθέατρο «Αντώνης Τρίτσης» του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων, Ακαδημίας 50, διοργανώνεται το Κρίση-μο σεμινάριο με θέμα «Ρατσισμός και Αντιρατσισμός: Ποια πρέπει να είναι η θέση της Αριστεράς», από την Πρωτοβουλία για την Υπεράσπιση της Κοινωνίας και της Δημοκρατίας. Την εισαγωγή και τον συντονισμό θα κάνει ο Αντώνης Λιάκος. Θα μιλήσουν η Μαρία Ρεπούση, η Βασιλική Κατριβάνου και ο Δημήτρης Χριστόπουλος. Θα τεθούν ζητήματα όπως: Τι τιμωρεί η δημοκρατία; Ποια είναι τα όρια της ελεύθερης έκφρασης; Πόσο επικίνδυνη είναι η ποινικοποίηση ιστορικών απόψεων; Τι σημασιοδοτεί η μη προώθηση του ‘αντιρατσιστικού’ νομοσχεδίου στην Ελλάδα σήμερα; Ποια πρέπει, τέλος, να είναι η θέση της αριστεράς;}

Θα ήθελα να ευχαριστήσω    την επιτροπή που επέλεξε να τιμήσει ένα ιστορικό βιβλίο. Νομίζω πως οι δίαυλοι ανάμεσα στην ιστορία και στη λογοτεχνία, που ποτέ δεν έπαψαν να λειτουργούν υπόγεια και εκλεκτικά,   θα πρέπει και θεσμικά να ανοίξουν, άλλωστε η ιστοριογραφία υπήρξε στην αρχαιότητα κλάδος της ρητορικής, στην αναγέννηση μιλούσαν για Arte Historica, σήμερα λέμε για την ποιητική της ιστορίας. Σε μια εποχή ανοιγμάτων, ας ανοίξουν όλα τα βραβεία σε έργα μεστά ιδεών και σκέψεων. Η ιστορία δεν είναι απλώς η αποτύπωση του παρελθόντος, είναι μια δημιουργική σχέση με το παρελθόν.

Αυτή τη δημιουργική σχέση με το παρελθόν την έχουμε ανάγκη όταν το παρελθόν   καταστρέφεται όπως η Νινευή, και εμείς ως άλλοι Λώτ, καιγόμαστε από την επιθυμία να στραφούμε πίσω, να το κοιτάξουμε, αλλά ταυτόχρονα όρος της διάσωσής μας είναι να το ξεχάσουμε. Σ’ αυτή την αμφιθυμία απαντά δημιουργικά  και η Ιστορία και η λογοτεχνία. Εκείνη τουλάχιστον που δεν φοβάται την ετερότητα στα παγκάκια των πλατειών και δεν υποκύπτει στην κοινοτοπία του καθημερινού κακού, του ηθικού πανικού που δημιουργεί η εξουσία και τα ΜΜΕ.

 Η βράβευση βιβλίων αποτελεί μια αντίσταση, γιατί επιβραβεύει τελικά αυτή τη δημιουργικότητα. Θα μπορούσε να είναι μια γιορτή,   αν  βασικοί θεσμοί που υπηρετούν   τον πολιτισμό δεν είχαν θυσιασθεί, όπως το ΕΚΕΒΙ. Θα μπορούσε να είναι γιορτή, αν δεν κατακαιόταν η Νινευή.   Τα κρατικά βραβεία βέβαια δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την απουσία μιας δημόσιας  πολιτικής πολιτισμού. Δεν θέλουμε  ασφαλώς   έναν κρατικό πολιτισμό.  Αλλά η ανάπτυξη ενός πολιτισμού πέραν των καταναλωτικών αναγκών, στην Ευρώπη, ήταν ιστορικά μέρος μιας δημόσιας φροντίδας, ήταν πλευρά του κοινωνικού κράτους. Αυτή η δημόσια φροντίδα  κατεδαφίζεται τώρα.

Παρ’ όλα αυτά υπάρχει σήμερα μια έκρηξη πολιτισμικής δημιουργίας σε μικρούς πυρήνες διάσπαρτους στην πόλη, ένας πολιτισμός  αμφισβήτησης, αντίστασης και διαμαρτυρίας, δεμένος με  μορφές κοινωνικής αλληλεγγύης  η οποία   εκδηλώνεται συνήθως μακριά από τους επίσημους χώρους. Μια ουτοπία που κυκλοφορεί στους δρόμους. Θα αντέξει στη λαίλαπα ή θα υποκύψει στη νέα πειθαρχημένη και ιεραρχική κοινωνία;  Πάντως αν υπάρχει κάποια ελπίδα,   υπάρχει εκεί έξω. Εκεί όπου η επιδίωξη της ουτοπίας γράφει ιστορία.

I’m very sorry (but not responsible) for the spam  received from my Yahoo mail account, yesterday, May 15. I hope that it was obvious that my yahoo address has been hackered .

Please use my standard mail address  aliakos@otenet.gr

   www.chronosmag.eu   

Αγαπητοί φίλοι / Dear Friends,

Από σήμερα είναι online το πρώτο τεύχος του ΧΡΟΝΟΥ: www.chronosmag.eu

/

Ο θάνατος της Μάργκαρετ Θάτσερ προκαλεί διχογνωμίες, εξίσου ισχυρές με την πρωθυπουργία της. Σημάδεψε μια νέα εποχή, μια αλλαγή  παραδείγματος στην πολιτική.  Άνοιξε, μαζί με τους Ρόναλντ Ρέηγκαν,   Πάπα Βοϊτύλα,   Χέλμουτ Κόλ και   Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, τη δεύτερη μεταπολεμική περίοδο, της οποίας όριο  φαίνεται να είναι η  παρούσα κρίση.  Η ιστορική   τριακονταετία από το 1979 που  έγινε πρωθυπουργός, χαρακτηρίζεται από την κατάρρευση του κομμουνισμού, την ενοποίηση της Γερμανίας και της Ευρώπης, την παγκοσμιοποίηση των αγορών και από την κατίσχυση των ιδεών που περιέχονται στην κληρονομιά της, τον θατσερισμό. Πρόκειται για μια ευρύτερη και βαθύτερη αλλαγή  στις σχέσεις  κράτους-οικονομίας-κοινωνίας.

Η καμπύλη  της αυξανόμενης   διείσδυσης του κράτους στην οικονομία και στην κοινωνία από τα τέλη του 19^ου αιώνα, με κορύφωση την πρώτη μεταπολεμική περίοδο   κευνσιανών πολιτικών και  κράτους πρόνοιας, φτάνει στο τέλος της  με την διακυβέρνηση   Θάτσερ. Από την αρχή   «το κράτος λύνει τα προβλήματα», περνάμε στην αρχή   «το πρόβλημα είναι το κράτος».  Όλες αυτές οι ιδέες για το μικρό και επιτελικό κράτος, την εκχώρηση των δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών στους ιδιώτες, την απελευθέρωση των αγορών κλπ. που   φαίνονται ως φυσικές και αυτονόητες αρχές   σήμερα, εκείνη την περίοδο εγκαθιδρύθηκαν.   

Αυτές οι ιδέες φυσικά υπήρχαν στο στερέωμα. Όταν ο Ντένις Χήλυ, ηγέτης των Εργατικών,  είχε επισκεφθεί  το ΔΝΤ  το 1975,  έλεγε πως  διάβασε  ένα εξαιρετικό βιβλίο από «κάποιον Μίλτον Φρίντμαν», και ό,τι του φαινόταν ότι αυτή η σχολή του Σικάγο κάνει «ενδιαφέροντα πράγματα» στη Χιλή (μετά το πραξικόπημα Πινοτσετ). Θα χρειαζόταν και η Αγγλία,   συνέχιζε, ένα «άγγιγμα μονεταρισμού» και περικοπής των δημόσιων δαπανών. Αλλά ό,τι οι Εργατικοί μπορεί να σκέφτονταν μα δεν τολμούσαν να προφέρουν, το  κήρυξε διαπρυσίως η Θάτσερ.  Διέρρηξε με    τόλμη την μεταπολεμική σοσιαλδημοκρατική συναίνεση, την οποία ακόμη και οι κυβερνήσεις των Τόρυς, όπως άλλωστε και οι συντηρητικές κυβερνήσεις της ηπειρωτικής Ευρώπης,  είχαν αποδεχτεί και εφαρμόσει.

Αλλά αυτή η ιστορική αλλαγή παραδείγματος   δεν ήταν ούτε προϊόν ξαφνικού φωτισμού του δρόμου προς την ελευθερία, ούτε συνωμοσίας  σε βάρος των φτωχών, παρ’ότι είχε όλα τα χαρακτηριστικά ενός ταξικού πολέμου των πλουσίων. Ο θατσερισμός ήλθε να καλύψει ένα τεράστιο κενό. Ηλθε στη σωστή ώρα και με μια χαρισματική προσωπικότητα που συνδύαζε τόλμη και αποφασιστικότητα,  σαγήνη και εκφοβισμό.  Πράγματι η Αγγλία στη δεκαετία του 70 ήταν μια χώρα σε παρακμή. Ζούσε την μετα-αυτοκρατορική μελαγχολία, με δομές βιομηχανίας από τον καιρό της βιομηχανικής επανάστασης, με εξίσου πεπαλαιωμένο πολιτικό σύστημα, με πληθωρισμό που έφτανε στα 25%, με δανεισμό από το ΔΝΤ. Στην κοινωνία επικρατούσε ένα μείγμα καταναλωτισμού και welfare, φυλετικών συγκρούσεων και αδιέξοδων εργατικών αγώνων.   Οι κοινωνικές διευθετήσεις τακτοποιούνταν με ένα είδους κορπορατισμού, μέσα από συνεννοήσεις κράτους-βιομηχάνων- συνδικαλιστών, ενώ το κράτος πρόνοιας, συμπεριλαμβανομένου και   του National Health System, γινόταν όλο και πιο γραφειοκρατικό, χρονοβόρο, αναποτελεσματικό, μηχανισμός επιτήρησης, αποξενωμένο.  Η κατάσταση αυτή δεν ήταν απλώς αποτέλεσμα κούρασης και αδυναμιών. Η δεκαετία του 70, ήταν η αρχή του τέλους ενός βιομηχανικού συστήματος που βασιζόταν στην μαζική παραγωγή σειράς (φορντισμός), στην ενεργοβόρα βιομηχανία (πετρέλαιο), στις σταθερές ισοτιμίες και στις δομημένες εργασιακές σχέσεις.  Βασίστηκε σε μια συνεχή μείωση των τιμών του πετρελαίου η οποία ανατράπηκε στις αρχές της δεκαετίας  συμπαρασύροντας όχι μόνο τις υπόλοιπες πρώτες ύλες, αλλά συνολικά το κόστος παραγωγής καθώς και τις χρηματοπιστωτικές σχέσεις, μετά την ανατροπή της δέσμευσης του δολλαρίου στο χρυσό που είχε εγκαθιδρυθεί μεταπολεμικά. Το εργατικό κόστος, τα εξωτερικά   χρέη, οι δημόσιες δαπάνες, στη νέα φάση, έγιναν πλέον προβλήματα και μάλιστα δυσεπίλυτα. Αποτέλεσμα   η χρόνια ακυβερνησία. Η αλλαγή πλαισίου φαινόταν επικείμενη, αλλά όχι ακόμη στον ορίζοντα. Εκείνο που η Θάτσερ κατόρθωσε ήταν να φέρει το αδιανόητο μέσα στον πολιτικό ορίζοντα και να το φυσικοποιήσει, να το εντάξει δηλαδή μέσα στην αγγλική εθνική ιδεολογία. Για το λόγο αυτό  επανέφερε τις βικτωριανές αξίες στο προσκήνιο, τόνισε το ρόλο της οικογένειας, της ατομικής ευθύνης και της υπευθυνότητας. Τέλος τόνωσε την βρετανική υπερηφάνεια (με τον πόλεμο των Φώκλαντς) και έκανε της trendy όλες τις συντηρητικές αξίες, απενοχοποίησε τον πλούτο, τον ταξικό εγωισμό, την καταστολή. Όταν οι αντίπαλοι της δεν τολμούσαν να αναφερθούν  στις βασικές αξίες της ιδεολογίας τους, η Θάτσερ  ενέταξε την οικονομική της πολιτική μέσα σε ένα ευρύτερο σχέδιο αλλαγής της κουλτούρας και της νοοτροπίας των Βρετανών, εν τέλει μέσα σε ένα σχέδιο αλλαγής της κοινωνίας. Το περίφημο απόφθεγμα «There’s no such thing as society… only individuals and families»  δείχνει μια φιλοσοφική πεποίθηση, και αυτός είναι ο σκληρός πυρήνας της κληρονομιάς της. Το επιστέγασμα   ήταν η θατσεροποίηση της αντιπολίτευσης. Ο Τονυ Μπλαιρ κέρδισε αξιοποιώντας την κληρονομιά της. Η Βρετανία έκτοτε, πολιτικά δεν μπόρεσε να βγει από την τροχιά της.  Ο Αντόνιο Γκράμσι ποτέ δεν θα μπορούσε να είχε φανταστεί  πού και πως η θεωρία του για την Ηγεμονία, θα έβρισκε την εντελέστερη εφαρμογή της.

Πώς   κρίνουμε αυτή την κληρονομιά σήμερα; Έχει λεχθεί ότι  η Θάτσερ έσωσε την οικονομία και καταρράκωσε την κοινωνία. Αυτό έχει σχετική αλήθεια. Η κοινωνία άλλαξε, και το Λονδίνο είναι η απόδειξη της γέννησης μιας νέας κοινωνίας που βασίστηκε στο νέο πλούτο. Αλλά τώρα αυτό το νέο πλαίσιο,   οι κληρονομιές του θατσερισμού έχουν οδηγήσει σε μια φοβερή κρίση την Ευρώπη, σε μια κρίση συγκρίσιμη με την μεσοπολεμική. Καθώς η οικονομική κατάρρευση της Νότιας Ευρώπης θεωρείται  ζήτημα χρόνου,  θα πρέπει να ξανασκεφτούμε την εποχή της Θάτσερ. Καμιά νοσταλγία φυσικά για την προ-θατσερική  σοσιαλδημοκρατική εποχή, κριτική για την αποτυχία της   της μετα –θατσερικής  σοσιαλδημοκρατίας, εκείνο που πιθανόν χρειάζεται είναι να σκεφτούμε μια αντι-Θάτσερ με τις ικανότητες και το ηγετικό προφίλ της Θάτσερ. Μια πολιτική ηγεσία που θα σκεφτεί το αδιανόητο, θα διαρρήξει τη νέα συναίνεση, και θα αποπειραθεί το αδύνατο, ως έξοδο από το βάλτο της κρίσης.

Historein vol. 12  “Questions and Orientations in History during the last 20 years”  just published.

The  question:  What happens to history, the humanities and the social sciences, during the last two decades, between the fall of the Berlin wall in 1989, and the outbreak of the world crisis in 2008?

Visit the website of the journal:
 http://www.historeinonline.org/index.php/historein

  Μια συζήτηση για την πορεία της Ευρώπης μετά την κυπριακή κρίση

Κρίση-μα Σεμινάρια: Τρίτη 9 Απριλίου 2013

  Συζητούν οι  Σουζάννα Βέρνυ (ΕΚΠΑ), Σωτήρης Βαλντέν (Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Βρυξελλών), Δημήτρης Παπαδημούλης (βουλευτής)

Συντονίζει ο  Γιώργος  Καπόπουλος (δημοσιογράφος, Statement – Ημερησία)  

Τα σεμινάρια πραγματοποιούνται κάθε Τρίτη απόγευμα, στις 19.15, στο αμφιθέατρο «Αντώνης Τρίτσης» του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων, Ακαδημίας 50 με την υποστήριξη του Οργανισμού Πολιτισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων.

ΚΡΙΣΗ-ΜΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ
3ος κύκλος

Σεμινάριο της Τρίτης 26 Μαρτίου 2013

Η Πρωτοβουλία για την Υπεράσπιση της Κοινωνίας και της Δημοκρατίας
αφιερώνει το ΚΡΙΣΗ-ΜΟ σεμινάριο της Τρίτης 26 Μαρτίου στο επίκαιρο
ζήτημα:

Η Κυπριακή κρίση:
μια νέα φάση της ευρωπαϊκής κρίσης

Συμμετέχουν

Νεοκλής Συλικιώτης – μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής
Επιτροπής του ΑΚΕΛ, πρώην Υπουργός Εσωτερικών και υπουργός Εμπορίου,
Βιομηχανίας και Τουρισμού της Κυπριακής Δημοκρατίας

Γιώργος Σταθάκης – καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης, βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ

Συντονίζει και προλογίζει εκ μέρους της Πρωτοβουλίας, η Σία
Αναγνωστοπούλου (Πάντειο Πανεπιστήμιο)

Το σεμινάριο θα διεξαχθεί, όπως πάντα, στο αμφιθέατρο Αντώνης Τρίτσης
του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων, Ακαδημίας 50 στις 19:15.

Μια νέα φάση της ευρωπαϊκής κρίσης

Όσα συμβαίνουν στην  Κύπρου σημαδεύουν,   παρά το μικρό μέγεθος της χώρας, μια  νέα φάση της ευρωπαϊκής κρίσης.  Την κυπριακή κρίση, πέραν από συνωμοσιολογίες ή θριαμβολογίες, θα  έπρεπε   να τις δούμε μέσα από τρεις παραμέτρους. Η πρώτη είναι αν και πώς θα μπορούσε να επιβιώσει ένας   φορολογικός παράδεισος νόμιμου και ημινόμιμου χρήματος σε μια περιοχή υψηλών ανταγωνισμών. Θυμίζω ότι η φορολόγηση των καταθέσεων,   υπό συγκεκριμένους  όρους και σταθερούς κανόνες, αποτελεί πάγιο αίτημα της Αριστεράς.   Στις συγκεκριμένες συνθήκες όμως της Κύπρου, το καθεστώς φορολογικού παραδείσου είχε αποδεχτεί ως το ισχυρό σημείο ανταγωνισμού αυτής της χώρας. Ενδεχομένως μια κλιμάκωση της  φορολόγησης θα ήταν δικαιότερη και δεν θα προκαλούσε τόσες αντιδράσεις, αλλά αυτό θα σήμαινε το τέλος της φορολογικής ασυλίας, επομένως του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος της χώρας. Αλλά ο τρόπος που προτάθηκε η φορολόγηση αυτή, δείχνει δυο πράγματα. Αφενός μια ορισμένη αποικιοκρατική αντίληψη της ευρωπαϊκής και γερμανικής ηγεσίας, και αφετέρου ευρύτερους υπολογισμούς ελέγχου της ευρωπαϊκής περιφέρειας.   

Η δεύτερη παράμετρος έχει να κάνει με την οικονομική δομή της Ευρώπης. Αυτές οι διαδοχικές  χρεωκοπικές κρίσεις, Κύπρος σήμερα, Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ιταλία χτες και  προχτές, μεταβάλλουν  βαθμιαία την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική.    Η   αρχιτεκτονική της ζώνης του Ευρώ, με την μεγαλύτερη οικονομία της ( Γερμανία) πλεονασματική, και ένα αστερισμό γύρω-γύρω ελλειμματικών χωρών  γίνεται μια γερμανική mare nostrum  με αποικιακά χαρακτηριστικά. Δεν έχουν όλοι οι Ευρωπαίοι πλέον ίσα νομικά δικαιώματα. Οι μεν αποφασίζουν πως θα φορολογηθούν οι δε. Αυτό ήταν το μήνυμα  στην απόφαση     για την Κύπρο. Κάθε κρίση είναι ένα μικρό βήμα στην μετατροπή αυτή. Βρισκόμαστε πλέον πολύ μακριά από την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση  και από τις προσδοκίες οικονομικής και κοινωνικής σύγκλισης του ευρωπαϊκού Νότου με τον ευρωπαϊκό Βορρά. Οι διαδοχικές κρίσεις είναι αποτέλεσμα και ταυτόχρονα εργαλεία αυτής της αλλαγής της δομής της Ευρώπης. 

 Η  τρίτη παράμετρος αφορά μερικά γενικά αλλά όχι λιγότερο σημαντικά χαρακτηριστικά   του ευρωπαίου πολίτη. Ο   ‘μέσος’   πολίτης είναι ταυτόχρονα εργαζόμενος, μισθωτός, αλλά και μικροκαταθέτης ή/και μικρομερισματούχος. Και το παρών και το μέλλον του, δηλαδή και το εισόδημά του  αλλά και τα ασφαλιστικά του ταμεία εξαρτώνται ταυτόχρονα τόσο από τους μισθούς, όσο επίσης και από την ασφάλεια και την απόδοση των καταθέσεων και τα μερίσματα μετοχών και ομολόγων. Άρα οι πολίτες της Ευρώπης (όπως άλλωστε και όλου του ανεπτυγμένου κόσμου)  είναι  διφυή οικονομικά υποκείμενα τα οποία υπάγονται σε διαφορετικές επιδιώξεις και αντικρουόμενες λογικές. Στις γενικευμένες συνθήκες αποσταθεροποίησης και καθοδικής πορείας της οικονομίας δεν μπορείς να διασώσεις το μισθό σου,  αν δεν ακολουθήσεις μια πολιτική που βάζει σε ρίσκο ή επηρεάζει τη σταθερότητα του νομίσματος, τις καταθέσεις ή τις  μετοχές. Από την άλλη,  για να σώσεις τις αποταμιεύσεις σου και το ταμείο σου, θα πρέπει να συναινέσεις σε μια πολιτική περιορισμού των κρατικών δαπανών,   εισοδηματική μείωση και περιορισμό των κοινωνικών υπηρεσιών. Πρόκειται για ένα δίλημμα που κάθε  επιλογή το επαναλαμβάνει με δυσμενέστερους όρους. Νομίζω όμως ότι αν δεν καταλάβουμε αυτή τη δομική αντινομία δεν θα καταλάβουμε πώς σχετίζεται η σημερινή κρίση με μια δομική αμφιθυμία των πολιτών, η οποία εκφράζεται με αντιφατικές πολιτικές συμπεριφορές (λ.χ. θέλω το ευρώ αλλά όχι την λιτότητα).  Η κυρίαρχη ευρωπαϊκή πολιτική βασίζεται πάνω σε αυτή την αμφιθυμία γι αυτό και δεν αμφισβητείται παρά στις χώρες τις περιφέρειας, και εκεί εν μέρει, όχι συνολικά. Η   σύγχρονη διακυβέρνηση εξασφαλίζει συναίνεση μέσω αυτής της αμφιθυμίας. Τη μετασχηματίζει σε παθητικό στοιχείο ιδεολογικής  ηγεμονίας.  Αν στην Κύπρο η αμφιθυμία μετατράπηκε σε ομοθυμία και καταψηφίστηκε  η απόφαση της συνόδου κορυφής, αυτό οφείλεται στην κατάργηση του διλήμματος. Η υπονόμευση του διλήμματος από αυτούς που το εγγυώνται, είναι ο συντελεστής εκείνος  που   κάνει την κυπριακή κρίση  υπογείως    αποσταθεροποιητική για την Ευρώπη.   Γι αυτό επίσης συνιστά μια νέα φάση της ευρωπαϊκής κρίσης. 

Εφημερίδα των Συντακτών, 21 Μαρτίου 2013