(Δημοσιεύτηκε στο Βήμα 22.1.2012 με τίτλο «Πώς θα ξηλωθεί το υφάδι της κρίσης»
Η κρίση αυτή θα κάψει πολλές κυβερνήσεις διαδοχικά. Ακόμη κι αν κληθεί η Αριστερά να κυβερνήσει, θα πρέπει να αποφύγει να γίνει εφεδρεία στα καύσιμα. Δεν όρισε η ίδια το πρόβλημα, κατά συνέπεια θα αποτύχει αν δοκιμάσει να το λύσει, και θα κάψει τις όποιες δυνατότητες έχει να επηρεάσει το μέλλον. Η Αριστερά δεν πρέπει να αναλάβει την παραμικρή ευθύνη για την κρίση. Η ευθύνη της είναι απέναντι σ’ αυτούς που υποφέρουν από την κρίση και απέναντι στο μέλλον. Πρέπει να υπερασπίσει την κοινωνία, να υπερασπίσει τη δημοκρατία, να υπερασπίσει το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο και τις θετικές αξίες της Μεταπολίτευσης, όλα αυτά δηλαδή που κινδυνεύουν σήμερα, τόσο από τις έκτακτες συνθήκες που επιβάλλει η κρίση, όσο και από την πολιτική μετατόπιση των ελίτ προς πολύ πιο συντηρητικές θέσεις από εκείνες που είχαν υιοθετήσει στα προηγούμενα χρόνια.
Εκείνο που χρειάζεται είναι η αποδόμηση του αφηγήματος της κρίσης που έχει επιβληθεί, ότι δηλαδή η κρίση είναι καρπός της ελληνικής κακοδαιμονίας. Φυσικά και η κρίση βγάζει άλυτα προβλήματα στην επιφάνεια και απελευθερώνει την κριτική, και αυτό είναι θετικό και σημαντικό, αλλά πραγματοποιείται σε ένα πλαίσιο που δεν ορίζεται μόνο από το εθνικό, και χρησιμοποιείται προσχηματικά. Ακούγαμε έως τώρα ότι δεν είχαμε καλή παιδεία, ικανή να στηρίξει την οικονομία. Βλέπουμε σήμερα ότι οι μορφωμένοι νέοι μεταναστεύουν γιατί ακριβώς δεν μπορεί να τους απορροφήσει η οικονομία. Ακούγαμε έως τώρα για τα προνόμια των συνδικαλιστών, αλλά κατεδαφίστηκε ο ελάχιστος μισθός και κάθε έννοια εργασιακής νομοθεσίας. Η συσσώρευση των χρεών, η αδυναμία της φορολόγησης, ο ακριβός δανεισμός και η κερδοσκοπία σε βάρος της χώρας εν ώρα κρίσης, είναι πλευρές μιας μεταβολής στην διαχείριση των δημόσιων οικονομικών, μιας αντίληψης του κράτους και των σχέσεών του με την κοινωνία. Ανήκουν σε μια φιλοσοφία που προηγήθηκε της κρίσης. Γύρω από αυτή την μεγάλη μεταβολή που άλλοι την ονόμασαν νεοφιλελευθερισμό, άλλοι μεταδημοκρατία, άλλοι της έδωσαν επί μέρους ονόματα όπως νεοκλασική θεωρία, new public management ή new governance, πλέχτηκε ένας λόγος, λογοθετικές πρακτικές, που παρήγαγαν κριτική, εγκλίσεις των ατόμων, κυβερνονοοτροπίες και κυβερνολογικές, Αυτή η μεταβολή, η οποία είναι μεταβολή στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, στους θεσμούς και στο λόγο, αλλαγή της αίσθησης του εαυτού, ορίζει τις προκείμενες του προβλήματος. Τον ορίζει μάλιστα τόσο ασφυκτικά, ώστε παρά τις διαφορές από χώρα σε χώρα, το φάρμακο είναι το ίδιο: Λιτότητα και απελευθέρωση της αγοράς, δηλαδή μεγαλύτερη συμμόρφωση σε εκείνες τις μεταβολές που προκάλεσαν την κρίση. Αυτό το υφάδι η αριστερά πρέπει να το ξηλώσει. Κι εδώ είναι η ευθύνη των διανοουμένων της. Όχι αγνοώντας, ούτε παρακάμπτοντας τις τοπικές δυσκαμψίες, τα προνόμια, τη διαφθορά και όλα όσα σωστά καταγγέλλονται, αλλά αρνούμενη να τα κάνει προσχήματα, σαν κι αυτά που χρησιμοποιούσε το λιοντάρι για να φάει τον αμαρτωλό γάιδαρο στο μύθο του Αισώπου.
Η προσχηματική επίκληση της ελληνικής κακοδαιμονίας κρύβει το βασικό πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας που είναι τι μπορεί να παράγει μέσα σε συνθήκες οι οποίες πιέζουν αφόρητα προς τα κάτω το εργατικό κόστος και το επίπεδο ζωής. Θα πρέπει να σκεφτούμε τι και πώς μπορεί να παράγει η χώρα όταν αντιμετωπίζει τον ανταγωνισμό της Γερμανίας, μέσα στην Ευρώπη, και των αναδυομένων αγορών, στο ευρύ πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης. Η κατεδάφιση των εργασιακών θεσμών και του κοινωνικού κράτους δείχνει ότι η Δύση είναι υποχρεωμένη να κατεβάσει σημαντικά το επίπεδό της. Έχει πάτο το βαρέλι, και τι μπορεί να κάνει η Αριστερά; Δύσκολα ερωτήματα χωρίς άμεση απάντηση. Η Αριστερά χρειάζεται το Κεφάλαιο του Μαρξ, αλλά δεν πρέπει να μείνει εγκλωβισμένη εκεί. Η κρίση αυτή δεν είναι απλώς μια μεγάλη κρίση του καπιταλισμού. Είναι μια κρίση μετάβασης σε μια κοινωνία που δεν θα μοιάζει με το φιλελεύθερο καπιταλισμό που ξέραμε, είναι μια κρίση μετάβασης σε μια άλλη διάταξη των παγκόσμιων δυνάμεων και σχέσεων. Ούτε μπορεί να σκεφτεί κανείς μια επανάληψη της πορείας εκβιομηχάνισης της Ευρώπης που έφερε ευημερία και δημοκρατία, σε όλο τον κόσμο. Γιατί ένα μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού ήδη ζει σε βάρος των δυνατοτήτων του πλανήτη. Η επέκταση της ευημερίας και η οικονομική ανάκαμψη θα σκοντάψουν στα όρια του πλανήτη, τόσο ως προς την εξάντληση των ενεργειακών πόρων –οι οποίες γίνονται όλο και ακριβότερες και με διαδοχικές κρίσεις επιδεινώνουν την διεθνή οικονομική κρίση- όσο και ως προς τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, με αποτέλεσμα την επέκταση του φαινόμενου του θερμοκηπίου και της ερήμωσης μεγάλων περιοχών με πυκνό πληθυσμό.
Έχει ιδέες η Αριστερά, και όχι μόνο η ελληνική, για τα προβλήματα αυτά; Εκεί είναι που θα κριθεί ως ιστορικό ρεύμα κριτικής σκέψης και κοινωνικής κινητοποίησης. Δεν κρίνεται η Αριστερά στα διάφορα φόρουμ όπου μετανοημένοι αριστεροί ολοφύρονται για τις αμαρτίες τους προσκυνώντας όσα απέρριπταν, ούτε βέβαια στην επιδίωξη να συμμετάσχουν σε κυβερνητικά σχήματα που θα διαχειριστεί την κρίση. Πολλοί βέβαια θα μιλήσουν για έλλειψη αισθήματος ευθύνης. Είναι σαν, ο πρόεδρος του χωριού που πουλάει το νερό στη διπλανή βιομηχανία, να κατηγορεί τους χωριανούς για ανευθυνότητα επειδή ποτίζουν τον κήπο τους. Κριτική ή υποκρισία; Η Αριστερά θα πρέπει να προετοιμαστεί για μια νέα μακρά πορεία στην οποία δεν θα στοχαστεί μόνο πως θα αλλάξει τον κόσμο, αλλά επίσης και πως θα επανα-επινοήσει τον εαυτό της.
Antonis Liakos 